Ryż

Dokładne pochodzenie ryżu nie jest znane, jednak większość ekspertów uważa, że pochodzi on z Indii. Dowody archeologiczne wskazują zaś, że uprawa ryżu rozpoczęła się w zachodnio-południowej Azji: w Korei znaleziono naczynia pokryte rysunkami ziarenek ryżu datowane na rok 4000 p.n.e. Zapiski o ryżu można odnaleźć także w Buddyjskich pismach, a ich brak w pismach żydowskich i Biblii potwierdza południowochińskie pochodzenie ryżu uprawnego. Dziś ryż jest niezastąpionym składnikiem kuchni azjatyckiej, ale nie tylko. Króluje również na stołach w kuchni hiszpańskiej, portugalskiej czy francuskiej, i od dłuższego czasu coraz chętniej wykorzystywany w polskiej kuchni. Na świecie znanych jest ponad 10 tys. odmian ryżu – słowem mamy z czego wybierać.

Właściwości ryżu

Ryż jest bardzo ceniony i popularny na całym świecie. Stanowi on główny składnik kuchni azjatyckiej, ale występuje też w potrawach z innych krajów. Ryż to jedno z najbardziej uniwersalnych zbóż. Zawiera : węglowodany, błonnik, białko, tłuszcze nienasycone oraz m.in. magnez, cynk, potas, wapń, żelazo, witaminę E oraz witaminy z grupy B. Jest on najłatwiej przyswajalnym przez nasz organizm zbożem, dlatego należy do produktów lekkostrawnych. Ryż nie zawiera glutenu i nie uczula przez co stanowi składnik diety bezglutenowej oraz diety dla alergików. Korzystnie wpływa też na trawienie, ma właściwości przeciwbiegunkowe, reguluje poziom cukru we krwi, obniża poziom cholesterolu i jest dobroczynny dla serca. Ryż może być także pomocny przy leczeniu łuszczycy. Produkt ten polecany jest sportowcom, gdyż z powodu wzmożonego wysiłku muszą przyjmować produkty bogate w węglowodany, których ryż jest źródłem. Ponad to z racji swojej lekkostrawności nie wywołuje kłopotów trawiennych, dlatego sportowcy tak chętnie po niego sięgają. Zjedzenie po treningu porcji ryżu z mlekiem i owocami uzupełni poziom wszystkich niezbędnych składników, takich jak węglowodany, białko, tłuszcz, elektrolity i witaminy. Ryż do diety mogą włączyć, również osoby odchudzające się, gdyż działa on lekko odwadniająco. Wartość energetyczna dla 100 g białego ryżu gotowanego to 120 kcal, a dla 100 g brązowego ryżu gotowanego to 107 kcal.

Podział ryżu

Wszystkie znane obecnie uprawy ryżu wywodzą się tak naprawdę z dwóch podstawowych gatunków:

• Oryza sativa – najbardziej pierwotna odmiana ryżu wywodząca się z Azji. Jest drugim w kolejności najczęściej uprawianym zbożem świata, zaraz obok pszenicy
• Oryza glaberrima – ryż afrykański. Był uprawiany pierwotnie w rejonach rzeki Niger już 2000–3000 lat temu. Uważa się go za ryż niskiej jakości (w porównaniu z azjatyckim odpowiednikiem) – jest mało wydajny, ubogi w wartości odżywcze. Posiada jedną ważną dla tamtych terenów zaletę – można go uprawiać nawet na suchych, nieurodzajnych ziemiach)

Podział ryżu ze względu na długość ziaren

• długoziarniste (ziarna mają powyżej 6 mm długości)
• średnioziarniste (długość ziaren wynosi 5,2-6 mm)
• krótkoziarniste (długość ziaren wynosi 5-5,2 mm)

Ziarna ryżu długoziarnistego są po ugotowaniu sypkie i puszyste. Ich smak jest niezwykle delikatny. Bardziej kleisty i wilgotny, choć o równie łagodnym smaku, jest ryż średnioziarnisty. Najbardziej aromatyczne i kleiste (zlepiają się po ugotowaniu, można je dowolnie formować) są ziarna ryżu krótkoziarnistego. Mają niemal okrągły kształt i bardzo dobrze chłoną wodę.

Podział ze względu na kolor:

• ryż biały
• ryż brązowy
• ryż czerwony
• ryż czarny
• ryż żółty

Są również podziały bardziej szczegółowe, uwzględniające odmiany ryżu, które różnią się ilością wartości odżywczych oraz smakiem.

Ryż parboiled

• to ryż biały długoziarnisty. Zawiera sporo cennych składników. Szybko się gotuje i nie klei się. Dobry do sałatek.

Ryż basamti

• ryż o długich ziarnach białych lub brązowych. Ma lekko orzechowy zapach i smak. Nie skleja się. Sprawdzi się do sałatek, mięsa i ryb.

Ryż jaśminowy

• pochodzi z Tajlandii. Ma białą barwę, kwiatowy zapach i delikatnie słodki posmak. Nie skleja się podczas gotowania. Pasuje do deserów, mięs, ryb, warzyw i sałatek.

Ryż arborio, carnaroli i loto

• są to włoskie odmiany ryżu. Ich ziarna mają okrągły kształt. Podczas gotowania ryż ten wydziela bardzo dużo skrobi, co sprawia, że jest kleisty. Wykorzystywany jest głównie do risotto.

Ryż kleisty

• jest to typowo japoński ryż. Istnieje wiele odmian. To co je łączy – to, że ziarna są krótkie, po ugotowaniu sklejają się i mają słodki smak. Ryż ten stanowi podstawę sushi.

Ryż złoty (golden rice)

• jest zmodyfikowany genetycznie by mógł wytwarzać karotenoidy, które nadają mu charakterystyczny złoty kolor. Ludność azjatycka odżywiająca się głównie ryżem, z powodu braku witaminy A zaczęła cierpieć na kurzą ślepotę i choroby oczu. By to zmienić wyhodowano odmianę ryżu, która wytwarza prowitaminę A.

Rodzaje ryżu

Ryż biały (nazywany również polerowanym)

To najpopularniejsza z odmian ryżu. Niestety, również najmniej wartościową pod względem odżywczym. Ryż biały zawdzięcza swój wygląd, smak oraz czas gotowania produkcyjnym procesom, którym poddawane są jego ziarna. Usuwa się z nich bowiem wierzchnie warstwy. Dzięki temu biały ryż jest delikatny w smaku i szybko się gotuje (10-20 minut). Problem polega jednak na tym, iż to właśnie w owych warstwach znajduje się to, co w ryżu najcenniejsze, a więc witaminy, składniki mineralne oraz błonnik. Ryż biały jest niezwykle uniwersalny. Nadaje się zarówno do deserów (np. ryż z jabłkiem i cynamonem), kleików, jak i dań obiadowych (np. jako składnik gulaszu czy zamiennik ziemniaków lub makaronu). Niemniej, prawdziwego sushi czy risotto z niego nie przygotujemy.

Ryż brązowy (naturalny)

Ziarna ryżu brązowego (inaczej naturalnego) pozbawia się jedynie niejadalnej łuski, jest więc praktycznie nieoczyszczony. Jest on produktem zdecydowanie bardziej wartościowym niż ryż biały. Ma również niższy indeks glikemiczny (dzięki wyższej zawartości błonnika). Ryż brązowy gotuje się dłużej niż ryż biały – potrzeba do tego około 30-35 minut. Brązowy ryż ma specyficzny, odrobinę mocniejszy od białego smak i aromat. Wykorzystuje się go tak samo, jak jego oczyszczonego krewniaka, tj. np. jako dodatek do dań obiadowych, potraw kuchni orientalnej, do farszów, sałatek itd. Nadaje niepowtarzalny charakter również deserom. Jeśli chcemy przygotować w domu własne mleko ryżowe czy ryżową mąkę, warto wykorzystać do tego właśnie ryż brązowy, gdyż otrzymamy w ten sposób produkt zdecydowanie bardziej wartościowy.

Ryż parboiled

Ryż parboiled jest poddawany działaniu pary wodnej (po wysokim ciśnieniem), dzięki czemu część składników odżywczych z łuski przechodzi w głąb ziarna. Jest więc preparowany termicznie. Ryż parboiled jest czymś pomiędzy ryżem białym i brązowym – jest delikatny w smaku i gotuje się dość szybko (około 15 minut), jak ten pierwszy, ale wciąż zachowuje wiele składników odżywczych, tak jak ten drugi. Pamiętajmy, iż ryż parboiled nie klei się po ugotowaniu, po jest ugotowaniu sypki i puszysty. Właściwość tą powinniśmy brać pod uwagę podczas planowania posiłku z jego wykorzystaniem – ryż parboiled pasować będzie np. do sałatek czy jako zamiennik produktów skrobiowych w daniu obiadowym, ale nie nadaje się np. do formowania.

Ryż basmati

Długoziarnisty ryż basmati pochodzi z terenów u podnóży Himalajów (Indie). To odmiana niezwykle aromatyczna. Po ugotowaniu jego ziarna są sypkie (nie kleją się), sprawiają wrażenie wręcz puszystych. Na talerzu prezentują się niezwykle estetycznie, gdyż mają śnieżnobiały kolor. Ryż basmati idealnie komponuje się z rybami, owocami morza i delikatnym drobiem.

Ryż arborio, carnaroli i vialone nano

Te trzy odmiany to typowo włoskie odmiany ryżu. Ryz arborio w przeciwieństwie do np. ryżu basmati, jest krótkoziarnisty. Ma słodkawy posmak. Po ugotowaniu jest kleisty, więc idealnie nadaje się do kleików, deserów oraz tradycyjnego risotto (do risotto wykorzystuje się również ryż carnaroli (jest śnieżnobiały, odrobinę twardawy) oraz vialone nano (podobny do carnaroli, ale zdecydowanie drobniejszy).

Ryż jaśminowy

Pochodzi z Tajlandii. Ma delikatny aromat (przypominający kwiatowy). Ryż jaśminowy wykorzystuje się do przygotowywania deserów, łączy ze słodkimi dodatkami itd. Szczególnie dobrze komponuje się np. z egzotycznymi owocami czy mleczkiem kokosowym.
Ryż czarny (zwany również indonezyjskim)
To prawdziwa odżywcza „bomba”. Zawiera wiele przeciwutleniaczy oraz witaminę E (co sprawia, iż spożywanie czarnego ryżu ma wyjątkowo pozytywny wpływ na wygląd włosów, skóry i paznokci, pozwala zredukować objawy starzenia się, przeciwdziała nowotworom itd.) W trakcie gotowania przybiera fioletowy kolor. Ryż czarny wykorzystuje się najczęściej do dań z dziczyzny, drobiu i ryb. Gotujemy go około 35-40 minut. Charakteryzuje go fantastyczny, lekko orzechowy aromat, więc czas ten naprawdę warto na jego przygotowanie poświęcić – nie będziemy tego żałować!

Ryż czerwony

Jest odmianą średnioziarnistą, najbardziej popularny na Filipinach i w Tajlandii. Ma słodkawy smak i tak jak ryż czarny, lekko orzechowy aromat. Kolor jest związany z obecnością naturalnego, czerwonego pigmentu w łusce. Czas jego gotowania to ok. 35-40 minut. Najczęściej wykorzystuje się go do sałatek oraz dań z drobiu i warzyw. Zarówno ryż czerwony, jak i czarny, prezentują się na talerzu niezwykle efektownie. Ich wykorzystanie podczas przygotowywania potraw na przyjęcia czy różnego rodzaju spotkania to dobry sposób na wprawienie gości w estetyczny zachwyt.

Ryż amerykański

To odmiana długoziarnista. Ma lekko słodki smak i śnieżnobiałe ziarna. Idealnie nadaje się do deserów.

Ryż dziki

Niestety wciąż niezbyt popularny w naszym kraju, to, tak naprawdę, nasiona trawy wodnej (znad brzegów Missisipi). Zawiera znaczne ilości minerałów i witamin, a także bardzo dużo przeciwutleniaczy (antocyjany). Ryż dziki charakteryzuje się ciemnym kolorem ziaren, intensywnym smakiem (przypomina smakiem karczochy) i aromatem. Wykorzystuje się go głównie do dań orientalnych czy egzotycznych (również jako składnik sałatek).

Bomba (ryż do paelli)

Bardzo rzadko spotykany w Polsce ryż o okrągłych ziarnach, stosowany w hiszpańskiej Paelli. Jego krótkie, okrągłe ziarna sprawią, że bywa mylony z włoskimi odmianami ryżu do risotto. W przeciwieństwie do nich, Bomba nie rozpływa się jednak podczas gotowanie czy smażenia, pozostaje zwarty i nie nasiąka tak mocno płynem.

Produkty ryżowe:

Papier ryżowy

To podstawa Sajgonków. To okrągłe, przeźroczyste i sztywne arkusze robione z ryżu, soli i wody. Namoczone w letniej wodzie stają się giętkie. Wypełniamy je farszem (mięsnym, warzywnym, grzybowym), zawijamy jak krokieta i smażymy na głębokim oleju.

Płatki ryżowe

To produkt otrzymany z ziaren ryżu poddanych działaniu pary wodnej, a następnie prasowaniu. Dzięki temu płatki charakteryzują się krótkim czasem przygotowania, nie tracąc przy tym swoich wartości odżywczych. Mają niską zawartość tłuszczu i wiele wartościowych składników odżywczych. Nadają się i dla dzieci i osób starszych, ze schorzeniami układu pokarmowego. Są bezglutenowe i stanowią dobrą alternatywę dla jaglanki i owsianki.

Makaron ryżowy

Robiony z mąki ryżowej i wody. Nie zawiera cholesterolu ani glutenu Używany jako dodatek do zup, mięs oraz wszelkich sałatek. Można go podawać na różne sposoby: świeży ugotowany, podsmażany po uprzednim gotowaniu lub smażony po uprzednim namoczeniu w wodzie.

Makaron nitka z ryżu brązowego

Zrobiony z mąki ryżowej z pełnego przemiału (pełnego, nieoczyszczonego ziarna), zachowuje dzięki temu błonnik, witaminy i mikroelementy, które w produktach wykonanych z oczyszczonego ryżu białego są bezpowrotnie tracone. Nadaje się do zup, smażonych dań mięsnych oraz sałatek.

Mleko ryżowe

Napój na bazie zboża, przeważnie robione z brązowego ryżu.Mleko ryżowe to dobry wybór dla osób z nietolerancją laktozy. Powinni po nie sięgnąć również ci, którzy muszą ograniczyć cholesterol w diecie. Mleko ryżowe ma jednak mało wapnia i białka, dlatego nie ma wielu zwolenników.

Olej ryżowy

Otrzymuje się go z nasion ryżu, a konkretnie z otrąb ryżowych (łusek), czyli odpadów stanowiących około 8 proc. nieprzetworzonych ziaren. Olej ryżowy, bo o nim mowa, to jeden ze zdrowszych olejów – zawiera jedynie 15-20 proc. tłuszczu.

Mąka ryżowa

Powstaje z ziaren ryżu w skutek mielenia (drobnego lub grubego) całych ziaren lub oczyszczonych. Mąka ryżowa ma o wiele mniej kalorii niż zwykła mąka pszenna, dlatego jest coraz bardziej doceniana. Mąkę ryżową można pozyskać z ryżu białego lub ciemnego.

Ocet ryżowy

Powstaje w wyniku fermentacji octowej alkoholu. Majasną, słomkową barwę i jest lekko kwaśny. Ta delikatna przyprawa stosowana jest najczęściej do sushi, dań z ryżu oraz orientalnych sałatek. Nadaje im charakterystyczny zapach i smak od razu rozpoznawalne przez wielbicieli tego produktu.

Śmietanka ryżowa

Powstaje z ziaren ekologicznego ryżu o wysokich walorach odżywczych i zdrowotnych. Śmietanka ryżowa jest doskonałym zamiennikiem dla tradycyjnej śmietany. Może być spożywana przez wegetarian i osoby uczulone na białka mleka krowiego lub nietolerujące laktozy.
Ponadto, ryż siewny (oryza sativa) dzieli się na odmianę japońską i indyjską, wykorzystywany jest do produkcji alkoholi:

• sake
• araku
• wina ryżowego

Zastosowanie ryżu

Długoziarnisty

• dobry do sałatek, używany jako dodatek do mięs i sosów

Średnioziarnisty

• bez łusek, szybko chłonie wodę, zawiera więcej skrobi niż długoziarnisty. Robi się z niego desery i kleiki, doskonały do gołąbków

Krótkoziarnisty

• delikatny, kleisty, sprawdza się w kuchni chińskiej i japońskiej, doskonały do deserów

Brązowy

• ryż bez łusek, o ziarnach nieoczyszczonych. Pozostaje na nich odżywcza błona białkowa, która zawiera dużo błonnika. Taki ryż podaje się do mięs, sałatek i farszów

Arborio

• ryż włoski. Składa się z ziaren starannie oczyszczonych. Silnie chłonie płyny. Na risotto, do farszu i zup

Basmati

• ryż długoziarnisty,z aromatem orzechowym. Idealny do mięsa drobiowego, sałatek, a także deserów

Jaśminowy

• pochodzi z Tajlandii, ma biały kolor, w smaku jest delikatny. Pięknie pachnie podczas gotowania. Świetny do ryb i owoców morza

Dziki

• jego ciemne, cienkie ziarna zawierają niewiele skrobi, ale dużo białka i błonnika. Do dziczyzny, ciemnych mięs i ryb. Z ziarna ryżowego produkuje się kasze, płatki, mączkę, otręby, kleik i pieczywo. Ryż stanowi również surowiec do produkcji araku, sake, wina ryżowego i innych napojów. Jest podstawowym składnikiem dań kuchni orientalnej. Ma ogromne zastosowanie w kuchni jako dodatek do zup, dań mięsnych, dań słodkich, risotto, sushi. Można go podawać na słodko, słono czy w daniach pikantnych.

Jak gotować ryż

Gotowanie ryżu jest pozornie bardzo proste, jednak w dalszym ciągu wielu kucharzy ma problem z jego ugotowaniem w taki sposób, aby był puszysty, nie sklejał się i nie był twardy. Cała tajemnica tkwi w ilości wody, temperaturze i przykryciu naczynia z ryżem.

Ryż w torebkach

Jest go znacznie łatwiej ugotować. Wystarczy ściśle stosować się do zaleceń producenta, podanych na opakowaniu. Specjalną torebkę lub torebki z ryżem wkłada się do wrzącej, lekko osolonej wody i gotuje przez wyznaczony czas, zazwyczaj przez około 15 minut. Ryż powinien być całkowicie pokryty wodą. Można także wlać łyżkę oliwy z oliwek, dzięki temu ziarenka będą się mniej ze sobą sklejały. Następnie, gdy ryż jest już miękki, wyjmuje się torebki w wody, rozcina i wykłada na duże sito, aby go odsączyć.

Sypki ryż

Jego ugotowanie jest nieco trudniejsze, co nie znaczy, że tylko bardzo wprawni kucharze potrafią przygotować „sypki ryż” na sypko. Przed przystąpieniem do gotowania trzeba opłukać go pod zimną, bieżącą wodą. Usuniemy w ten sposób ewentualne zanieczyszczenia, a także nadmiar skrobi, która jest odpowiedzialna za sklejanie się. Następnie trzeba się zastanowić do czego zamierzamy dodać ryż i jak dużo czasu mamy na jego przygotowanie, od tego zależy wybór metody i dodatków, które możemy wrzucić do wody podczas gotowania. Podobnie jak do ryżu w torebkach, tu również możemy dodać łyżkę oliwy, aby zapobiec nadmiernemu sklejaniu się ziaren. Natomiast dodatek łyżeczki soku z cytryny sprawi, że przygotowywany przez nas ryż będzie miał piękną, białą barwę. Warto także pamiętać, że im więcej wody użyjemy do gotowania, tym otrzymany ryż będzie bardziej kleisty i miękki.
W zależności od rodzaju ryżu, trzeba użyć różnej ilości wody. Do najpopularniejszego, białego stosuje się około 1,5-2 szklanek wody na 1 szklankę ryżu i gotuje przez około 20 minut, a długoziarnisty nieco dłużej, o około 10 minut. Brązowy wymaga takiej samej ilości wody, jednak trzeba go gotować nawet do 40-50 minut.

Sposoby gotowania

Gotowanie w dużej ilości wody

Do sporego garnka wlewamy dużą ilość wody, czyli około 2l na szklankę ryżu, zagotowujemy, lekko solimy i wrzucamy ryż. Gotujemy go do miękkości przez 15-20 minut i odcedzamy na sicie.

Gotowanie w niewielkiej ilości wody

Zagotowujemy 2 szklanki lekko osolonej wody. Wrzucamy ryż i doprowadzamy do wrzenia, po czym, przykrywamy garnek pokrywką, ale niezbyt szczelnie i gotujemy. W momencie, gdy ryż wchłonie już całą wodę, a na jego powierzchni zaczną powstawać tzw. kratery, szczelnie zakrywamy garnek pokrywką, zmniejszamy ogień i gotujemy jeszcze przez 12-15 minut.

Pod przykryciem

W tym przypadku potrzebnych jest około 2-2,5 szklanek wrzącej wody na szklankę ryżu. Gotujemy go przez około 5-7 minut, a następnie dokładnie owijamy cały garnek wraz z pokrywką, np. czystymi ściereczkami, ręcznikami czy kocem i przykrywamy go poduszkami, kołdrą lub pierzyną. W takich warunkach ryż sam „dochodzi”, jest miękki, sypki i bardzo smaczny, jednak trzeba na niego trochę poczekać.

Gotowanie w bulionie

Należy przygotować około 2 szklanek bulionu na szklankę ryżu. Ryż po opłukaniu podsmażamy na patelni, na niewielkiej ilości masła, po czym przekładamy do garnka z wrzącym bulionem i gotujemy pod przykryciem. Po około 15-20 minutach ryż jest gotowy.

Gotowanie na mleku

Tutaj również proporcje wynoszą 2:1, czyli 2 szklanki mleka na 1 szklankę ryżu. Podgrzewamy mleko, do gorącego dodajemy odrobinę cukru i laskę wanilii, a następnie wsypujemy ryż. Przykrywamy pokrywką i gotujemy przez 15-20 minut.

Przechowywanie ryżu

Ryż powinien być przechowany w suchym i chłodnym pomieszczeniu. Najlepsza temperatura to około 8-10 stopni Celsjusza. Takie warunki pozwolą nie tylko przedłużyć jego zdatność do spożycia, ale także uchronią je przed zawilgoceniem i pojawieniem się szkodników. Słoików czy pojemników ryżem nie powinno się ustawiać na blacie i odkrytych półkach. Najlepiej przechowywać je w szafkach. Nadmierne promieniowanie słoneczne wpływa nie tylko na utratę koloru czy smaku, ale także na stratę cennych składników odżywczych.

Jego sposoby i czas przechowywania zależy od rodzaju ryżu:

Ryż biały

• ma niemal nieograniczoną datę przydatności do spożycia. Gdy go otworzysz, przechowuj w zamkniętym naczyniu, aby chronić go przed wilgocią i zanieczyszczeniami

Ryż brązowy

• jest on mniej trwały, gdyż zawiera olej w brązowej warstwie. Można go przechowywać do 6 miesięcy w pokojowej temperaturze, lub w lodówce nawet do roku

Ryż ugotowany możesz przechowywać w lodówce maksymalnie 6 dni. Możesz go także zamrozić i przechowywać w szczelnie zapakowanym pojemniku w zamrażarce nawet 5 miesięcy.
Ryż przechowujemy w naczyniu szklanym lub z tworzywa sztucznego.

Ciekawostki o ryżu

• produkty uboczne obróbki ryżu wykorzystywane są jako pasza dla zwierząt
• z otrąb ryżowych (jeden z owych produktów ubocznych) produkuje się również olej ryżowy
• z ryżowej słomy wytwarza się maty, miotły, a nawet odzież
  jaśniutka mąka ryżowa może być wykorzystana jako baza domowego pudru (lub sam puder)
• najwięcej ryżu na świecie pochodzi z Chin (następnie: Indii, Japonii, Bangladeszu, Indonezji i Tajlandii)
  rocznie produkuje się 600 mln ton ryżu
• ryż może być uprawiany na różnych glebach, ale najlepiej rośnie na tych z domieszką zatrzymującej wodę gliny
• okres wegetacyjny ryżu trwa okrągły rok
• oprócz ryżu czerwonego i czarnego wyróżnia się również ryż żółty (Mochi) oraz zielony (Aplati) – te są jednak w Polsce bardzo mało znane

Pomysłów na przygotowanie dań z ryżu jest bez liku. Granicą jest Wasza wyobraźnia. Wszystko do niego pasuje – ryż na słodko w deserach, ryż z warzywami, do dań mięsnych, do sałatek, jako farsz do gołąbków, dodatek do zup, ryż z curry, risotto, paella. Wymieniać można bez końca. Czyli jedzmy go jak najwięcej.
Źródło: Internet