Savoir-vivre przy stole

Wydaje się, że czasy nienagannej etykiety już minęły. Mało kto z nas, zna zawiłości dawnej dworskiej etykiety. Kpimy sobie z przesadnej uprzejmości, a jednak nikt nie chce popełniać towarzyskich gaf, ani uchodzić za osobę niekulturalną. Gdy pojawia się perspektywa wielkiej gali, bankietu, konferencji czy jakiegokolwiek oficjalnego spotkania, okazuje się, że etykieta ma się całkiem dobrze…
Zasady dotyczące jedzenia nie są związane tylko z samym podawaniem i spożywaniem potraw, ale również z nakrywaniem do stołu. Jednak najważniejsze pozostaje zachowanie przy stole. Jak mawiał Jean Anthelme Brillat-Savarin, autor Fizjologii smaku: ”powiedz mi jak jesz, a powiem ci, kim jesteś”.

Nakrywanie do stołu

Sposób nakrycia stołu zależy głównie od tego, czy podajemy codzienny posiłek, czy wydajemy uroczyste przyjęcie. Jednak zarówno w pierwszym jak i drugim przypadku bardzo ważna jest estetyka. W przypadku codziennych posiłków, stół pokrywa się obrusem w dowolnym kolorze. Można go także zastąpić lnianymi lub bawełnianymi serwetkami. Uroczyste przyjęcie to już nieco inna bajka. Konieczne jest wówczas użycie białego obrusu. Bezpośrednio na stół kładzie się kawałek tkaniny (np. grubej flaneli) o rozmiarach trochę większych niż powierzchnia stołu.

Talerze

Idealnie czyste, niekoniecznie porcelanowe. Układa się je zależnie od przewidzianego zestawu potraw. Nie powinno się ich układać jeden na drugim. Wyjątkiem może być talerz podstawa, z którego się nie je. Takie talerze podstawy kładzie się tak, by ich brzegi dotykały krawędzi stołu. Pozostałe talerze zmienia się po każdym daniu. Głębokie talerze na zupę umieszcza się nie bezpośrednio na podstawie, lecz na położonym na niej płaskim talerzu. Talerzyki na pieczywo powinny stać na lewo od talerze podstawy za sztućcami. Nakrycia dla poszczególnych osób kładzie się tak, by każda miała dla siebie przynajmniej 60 cm miejsca przy stole.

Sztućce

Układa się je po obu stronach talerzy w kolejności zależnej od podawanych dań – zaczynając od zewnątrz. Noże powinny być zwrócone ostrzami w kierunku talerze, łyżki wgłębieniami w górę, a widelce zębami w górę. Sztućce do deserów można ułożyć za talerzem, równolegle do krawędzi stołu, ale tylko w przypadku mniej oficjalnych posiłków. Łyżeczkę i nóż do owoców kładzie się tak, by uchwyt skierowany był w lewo, a widelczyk do ciasta odwrotnie. W czasie uroczystych przyjęć sztućce do deserów powinny być umieszczone na stole na krótko przed jego serwowaniem. Noże do masła kładzie się na talerzykach na pieczywo. Łyżeczki do herbaty i kawy układa się na talerzyku, na którym stoi filiżanka. Do ryb podaje się widelec oraz specjalne noże.

Nakrycie podstawowe

Do obiadu składającego się z trzech dań to: łyżka do zupy, nóż i widelec do dania głównego, widelczyk deserowy, łyżeczka deserowa, kieliszek do wina, kielich do wody, serweta. Nóż kładziemy po prawej stronie z ostrzem skierowanym w lewo. Widelec ułożony brzuszkiem do dołu po lewej stronie. Oba sztućce układamy w ten sposób by leżąc równolegle do siebie pozostawiały miejsce na talerz z dniem głównym. Łyżkę do zupy po prawej stronie noża. Musimy zwrócić uwagę na to by odległość pomiędzy sztućcami a krawędzią stołu była jednakowa. Deser najczęściej spożywany jest przy pomocy widelczyka deserowego i łyżeczki deserowej, czasami zamiast łyżeczki stosuje się nożyk deserowy. Parę sztućców umieszczamy bezpośrednio nad talerzem pamiętając, by trzonek widelczyka znajdował się po lewej stronie, a trzonek łyżeczki po prawej. Jeżeli na deser są przewidziane sery lub owoce łyżeczkę w ustawieniu zastępuje nóż deserowy. Kieliszek do wina, podobnie jak pozostałe szkło ustawiamy po prawej stronie po wyżej noża na wysokości nakrycia deserowego. Jeżeli do jedzenia podane będzie piwo kieliszek do wina zastępuje pokal lub goblet. Serwety (zarówno te z materiału jak i papierowe) kładziemy w centrum, z lewej strony lub powyżej nakrycia. Ważne jest również takie zorientowanie nakrycia by pomiędzy środkami sąsiadujących nakryć odległość wynosiła około 80 cm, a nóż nakrycia wskazywał widelec nakrycia przeciwnego.

Nakrycie rozszerzone

Nakrycie tego typu jest stosowane przy przyjęciach składających się z wielu dań, do których będą serwowane różne napoje i trunki. Z reguły nakrycie takie składa się z: dużego noża, noża do przystawek, noża do ryb, dużego widelca, widelca do przystawek, widelca do ryb, łyżki do zupy, widelczyka deserowego, łyżeczki deserowej, talerzyka na pieczywo, noża do masła, kieliszka do wina białego, kieliszka do wina czerwonego, kielicha do szampana (ewentualnie), serwety, biletu (wizytowego) i podtalerza na którym ustawiamy zastawę.
Pod talerz na którym ustawiamy zastawę, (często platerowany) wyznacza środek całego nakrycia. Sztućce którymi posługujemy się prawą ręką – nóż do dania głównego, nóż do ryb, łyżkę do zupy i nóż do przystawek kładziemy z prawej strony ( w takiej właśnie kolejności licząc od podtalerza). Po lewej stronie kładziemy duży widelec do dania głównego, widelec do ryb i widelec do przystawek. Talerzyk na pieczywo ustawiamy z lewej strony, nieco wyżej w niewielkiej odległości od ostatniego widelca. Na jego prawej krawędzi kładziemy nóż do pieczywa (ostrzem skierowanym w lewo). Zalecane jest przez niektórych znawców savoire-vivre by ilość sztućców nie przekraczała trzech po prawej i dwóch po lewej stronie, chcąc się do tego zastosować pozostałe sztućce donosimy w miarę podawania potraw. Układ przedstawiony poniżej należy interpretować w sposób taki, iż wymiennie stosujemy zestaw do ryb z zestawem do przystawki. Kieliszki ustawiamy następująco: kielich do czerwonego wina na linii noża do dania głównego, kieliszek do wina białego nieco niżej po prawej stronie, kielich do szampana na lewo od kielicha do szampana, nieco wyżej.

O czym informuje ułożenie sztućców

W dobrych restauracjach z dania głównego podanego na półmisku na talerz trafia około połowy jego zawartości. W momencie gdy goście zjedzą pierwszą porcję, kelner ponownie nakłada potrawy niejednokrotnie używając czystych nakryć. W tym wypadku możemy ułożeniem sztućców sygnalizować obsłudze nasze życzenia, np. że jeszcze nie skończyliśmy lub prosimy o ponowne nałożenie. Poniżej przedstawiam ogólnie przyjęte ułożenia sztućców oraz ich znaczenie:

Jestem gotowy do rozpoczęcia posiłku

Przerwa w jedzeniu

Proszę o podanie kolejnego dania

Było pyszne!

Nie smakowało mi

Dziękuję, skończyłem

Jestem niezadowolony z obsługi

Chciałbym złożyć reklamację

Liczba i rodzaj kieliszków

To zależy od rodzaju podawanych alkoholi. W przeciwieństwie do sztućców, kieliszki ustawia się nie w kolejności spożywania alkoholi, ale według wielkości. Pierwszy z lewej powinien stać duży kieliszek do wody, następnie pękaty kieliszek do czerwonego wina, potem nieco wydłużony do białego i na koniec smukły do szampana lub kieliszki do wódki.

Serwetki

Podczas codziennych posiłków mogą być papierowe. Kładzie się je po lewej stronie talerza. Uroczyste obiady, kolacje czy inne posiłki wymagają użycia serwetek z materiału, najlepiej tego samego co obrus lub podobnego. Złożone w kwadrat lub trójkąt, kładzie się na talerzu.

Dekoracja stołu

Kwiaty i świece… Dodają wiele uroku posiłkowi, a tak rzadko są używane. A przecież ładniej – to bardzo często smaczniej. Kwiaty zdobiące stół w czasie posiłku powinny być ustawione w niskich wazonikach i nie mogą być wysokie. Goście nie będą przecież wychylać się raz w jedną, raz w druga stronę, bo olbrzymi wazon z pękiem róż dokładnie zasłania siedzących naprzeciwko. Bardzo ładnie wyglądają małe pękate czary, w których kwiaty pływają.

Kolejność podawania potraw

• przystawki zimne
• przystawki gorące
• zupy
• dania rybne i mięsne
• sery
• desery
• owoce
• kawa i herbata

Nie wszystkie z wymienionych powyżej dań muszą być zawarte w menu przyjęcia. W miarę możliwości staramy się podać kawę i herbatę w innym pomieszczeniu, niż to w którym spożywano posiłek.

Zachowanie przy stole

Podczas codziennych posiłków w gronie najbliższych kwestia tego, gdzie kto ma siedzieć jest, nie jest problemem. Jednak w wypadku wystawnego przyjęcia, w którym uczestniczy więcej osób, nie powinno się jej pozostawać przypadkowi.
Najważniejsi są gospodarze, którzy powinni siedzieć naprzeciwko siebie, a miejsca obok powinni zajmować goście. Jeżeli nie ma dysproporcji między liczbą osób obu płci na przyjęciu, trzeba zadbać o to, by kobiety i mężczyźni siadali obok siebie na przemian. Warto również zadbać o to, by obok siebie nie siedzieli goście, którzy nie darzą się sympatią. Na krześle siedzimy spokojnie i prosto, nie suwamy nim tam i z powrotem. Ręce trzymamy na stole, a nie pod stołem. Łokci nie opieramy na stole. Lewą rękę gdy jest wolna kładziemy na krawędzi stołu (w niektórych krajach, np. w Azji, lewa ręka uznawana jest za nieczystą, dlatego nie kładzie się jej na stole lecz na kolanach). Nie bawimy się sztućcami. Nie bębnimy palcami o blat stołu. Nie wykonujemy „ekwilibrystyki” palcami. Nogi trzymamy zwarte. Nie krzyżujemy ich pod stołem. Nie zakładamy jednej na drugą. Stopy powinny spoczywać spokojnie. Nie wywijamy nogami w takt muzyki. Nie ściągamy butów pod stołem, nawet w sytuacji dużego dyskomfortu dla stóp.
Liczba zasad, które wypada przestrzegać jest znacznie dłuższa.

Ręce

Nie wiesz, co robić z rękami? To nic z nimi nie rób! – to była kiedyś jedna z fundamentalnych zasad savoir-vivre’u. A zatem:
– nie opieramy się łokciami o stół ani na nim nie leżymy.
– nie trzymamy jednej ręki pod stołem, a drugiej na stole.
– nie bawimy się sztućcami.
– obie dłonie leżą na stole, mniej więcej na wysokości talerza, łokcie przylegają do ciała.

Ryby

Podstawowy problem dotyczy sztućców. Warto pamiętać, że:
– nie jemy ryb dwoma widelcami, należy podać specjalne sztućce: widelec z trzema ząbkami i szeroki tępy nóż służący nie do krojenia, a do oddzielania kawałków mięsa.
– jeśli nie mamy w domu takich sztućców, możemy podać zwykłe noże i widelce.
– ryby wędzone i marynowane spożywamy za pomocą zwykłych noży i widelców.
– jeżeli zdarzy się nam wziąć do ust ość – usuwamy ją dyskretnie ręką (jeżeli byłaby to pestka owocowa, należałoby użyć w tym celu łyżeczki). Jeżeli ość utkwi ci w gardle, przeproś, wstań od stołu i pozbądź się jej w toalecie

Pieczywo

Niby nic trudnego, a znowu pole do gaf.
– nie kroimy chleba i bułek nożem, nie przepoławiamy, nie jemy w całości.
– pieczywo podane na małym talerzyku odrywamy (bułka) lub łamiemy (kromka), rozdzielając na mniejsze kawałki, które wkładamy do ust.
– oderwane kawałeczki pieczywa możemy smarować masłem. Jeżeli smaruje się chleb masłem trzeba specjalnym nożem do masła, który powinien być do masła podany, nałożyć masło, na swój talerz i dopiero wtedy swoim nożem smarować chleb na talerzu — nigdy na obrusie lub w ręce.

Przyprawianie

Przyprawienie dania przed jego spróbowaniem jest jedną z największych gaf, jakie można popełnić przy stole. Świadczy to o braku zaufania do umiejętności szefa kuchni. Danie można lekko posolić czy popieprzyć, ale proszenie o specjalne przyprawy, których akurat nie ma na stole, może wprawić gospodarzy w zakłopotanie – w końcu nie każdy ma w domu sos worcester czy curry madras. Na spotkaniu w gronie znajomych ta zasada nie musi być ściśle przestrzegana.

Herbata

Jeśli zostanie nam podana herbata ekspresowa, pamiętamy, że nie wyciskamy torebki, tylko wyjmujemy ją i odkładamy na talerzyk (jeśli go nie podano, wypada poprosić). Można niby odłożyć torebkę na spodek, niemniej niewyciśnięta będzie brudzić filiżankę. Nietaktem jest proszenie o podanie kawy czy herbaty w trakcie posiłku.

Zupy

Mamy dwie szkoły:
– pierwsza, restrykcyjna. Zupę je się tylko tak długo, jak długo da się nabrać ją na łyżkę bez przechylania talerza.
– druga, swobodniejsza. Jeśli zupa tak nam smakuje, że chcemy zjeść do końca, możemy przechylić talerz, z tym że zawsze od siebie.
– zupę je się końcem łyżki —nigdy bokiem

Dania własnej roboty

Jeśli gość przyniesie (nie konsultując tego z nami wcześniej) coś własnej roboty, to niezależnie od tego, czy danie pasuje do przygotowanego przez nas posiłku, czy nie, powinniśmy docenić intencje. W końcu nie robi tego, by nas rozzłościć. Jeśli nie podamy przyniesionej potrawy, możemy zasmucić osobę, która chciała nam zrobić przyjemność. Podając owo danie, informujemy, iż pani lub pan X przyrządzili to specjalnie na dzisiejsze przyjęcie.

Sałatki i surówki

Na stole powinien się znaleźć specjalny talerzyk, zwłaszcza jeśli mięso jest w sosie i po wymieszaniu z surówką stworzy nieapetyczną breję. Jednak bywa, że gospodarze nie dysponują tak dużą zastawą, wówczas jako goście nie zwracamy na to uwagi. Najwygodniej będzie serwować tę sałatkę przynajmniej z salaterki – tak, aby gość, kiedy już upora się z większa ilością potrawy, sam mógł zdecydować, w jakim momencie nałożyć sobie porcję sałatki na talerz.

Alkohol

Sporo gaf można popełnić zarówno przy winie, jak i mocniejszych alkoholach.
– przy napełnianiu kieliszka winem nie podnosimy go do góry
– poważną gafą jest wypicie na raz całego kieliszka wina. Smakujemy je małymi łyczkami, dopiero wtedy, gdy przełkniemy już jedzenie
– barbarzyństwem jest gaszenie pragnienia winem, od tego mamy wodę
– kieliszek z winem trzymamy za nóżkę w jej górnej części, unikając w ten sposób ogrzania trunku
– nie stukamy się „na zdrowie” kieliszkami z wódką – jest to niegrzeczne
– nie mamy obowiązku otwierania alkoholu, który właśnie otrzymaliśmy w prezencie od jednego z gości.
Obdarowujący musi mieć świadomość, iż jego alkohol nie musi pasować np. do przygotowanych potraw. Wyjątkiem jest impreza typu „bring your own bottle”, kiedy każdy z gości przynosi własną butelkę, którą otwiera się i wypija wraz z innymi uczestnikami przyjęcia.

Koniec posiłku

Sygnał do powstania od stołu dają gospodarze. Odchodząc od stołu, zawsze mówimy „dziękuję”. Niegrzecznie byłoby odejść od stołu, nic nie mówiąc, w przeciwieństwie do sytuacji, w której udajemy się od toalety. Nawet najbardziej subtelna informacja związana z celem naszego odejścia od stołu jest po prostu nie na miejscu. Powinniśmy wtedy powiedzieć tylko „przepraszam”.

Buty

” Nie ściągajcie butów” – słychać od progu w wielu polskich domach. Ale jeszcze niestety nie we wszystkich. Trudno nam zrozumieć, że buty są częścią naszego stroju, wizytówką. Panowie w garniturze na boso wyglądają mało elegancko. Dlatego bardzo na miejscu jest przyzwolenie na pozostanie w butach. Goście, co zdarza się coraz częściej, mogą także wziąć własne, lekki buty na zmianę. Przy towarzyskich, luźnych spotkaniach ze znajomymi można oczywiście gościć się na boso. I nie ma w tym nic złego. Nigdy jednak nie powinniśmy proponować kapci. To trochę tak, jakbyśmy dawali komuś używaną bieliznę.

Podstawowe zasady dla gospodarzy

• drzwi gościom zawsze powinien otworzyć gospodarz
  w dobrym tonie jest również zaproponować gościom zaraz po wejściu skorzystanie z łazienki, gdzie będą mogli nie tylko umyć ręce, ale również skontrolować swój wygląd oraz poprawić fryzurę czy w wypadku kobiet makijaż
• wszystkich gości witamy jednakowo serdecznie
  zaraz po wymianie serdeczności gospodarz powinien wskazać gościom ich miejsce i zaproponować aperitif.
• zalecane jest również przeprowadzenie krótkiej rozmowy
• muzyka, która towarzyszy uroczystości, nie może być zbyt głośna, by nie zagłuszała rozmowy
• gospodarz domu nie powinien zajmować miejsca, dopóki wszyscy goście nie usiądą
• gdy podajemy konkretną godzinę rozpoczęcia przyjęcia należy zaczekać pół godziny na wszystkich gości – po upływie tego czasu można zasiąść do stołu
• potrawy podaje się zawsze z lewej strony siedzącego gościa, tylko napoje i zupy z prawej. Opróżnione talerze zabieramy z prawej strony, czyste podajemy z lewej.

Kiedy można sprzątać nakrycie gościa?

Jeżeli nóż i widelec leżą na talerzu skrzyżowane lub stykają się końcami tworząc odwrócona literę V, znaczy to, że nasz gość jeszcze będzie jadł. Gdy sztućce leżą równolegle – możemy sprzątnąć nakrycie.
Bardzo ważna zasada, o którą powinni zadbać wszyscy domownicy!!! Gospodyni nie może spędzić całego przyjęcia w kuchni!

Podstawowe zasady dla gości

• jeśli gospodarze proszą nas o punktualne przybycie, bo zaplanowali gorące danie, bezwzględnie dostosujmy się do ich prośby
• nie należy upominać się o następny kieliszek alkoholu
• nie można podczas posiłku poprawiać fryzury albo makijażu
• nie wypada gestykulować trzymając w rękach sztućce
• kieliszki chwytamy za nóżkę. Schłodzone napoje utrzymują wówczas właściwą temperaturę
• gdy nie wiemy, do czego służą podane sztućce, zerknijmy dyskretnie na zachowanie sąsiadów
• nie można nikogo namawiać i zmuszać do picia alkoholu
• należy jeść estetycznie, aby nie sprawiać swoim sposobem jedzenia przykrości innym
• nie można rozmawiać z pełnymi ustami ani dmuchać na zbyt gorące potrawy
• nie zaczynamy jeść, dopóki wszyscy nie mają na talerzach swoich porcji
• sygnał, że możemy przystąpić do jedzenia, daje gospodyni
• podobnie jest z alkoholami, ale sygnał do rozpoczęcia daje gospodarz
• serwetkę rozkłada się i umieszcza na kolanach (po zakończeniu posiłku -nie zgniatamy jej, tylko składamy i kładziemy po prawej stronie talerze)
• nóż i łyżkę trzyma się w prawej ręce, a widelec w lewej (chyba, że używa się tylko widelca, to wtedy w prawej)
• pochylanie się nad talerzem jest nieeleganckie. Przy jedzeniu zupy, by uniknąć wylewania, nie powinno się nabierać pełnej łyżki
• niedopuszczalne jest dmuchanie. Jeśli zupa jest zbyt gorąca, należy czekać, zanim uniesie się łyżkę do ust
• nie wolno również przechylać talerza, by zjeść zupę do końca, siorbać ani wydawać innych odgłosów
• nieapetyczne jest usuwanie resztek jedzenia z zębów
• podczas posiłków nie pali się, nawet pomiędzy serwowaniem kolejnych dań
• nie wolno jednocześnie mówić i jeść
• jeśli z jakichś powodów nie możemy zjeść potrawy do końca, pozostawienie jej na talerzu nie będzie uznawane za karygodne uchybienie etykiecie. Jednak lepiej jest nałożyć go mniej, a potem ewentualnie poprosić o dokładkę
• trzeba jednak we wszystkim zachować umiar, bowiem nadmierne łakomstwo jest nieeleganckie

Prawdą jest, że powyższa lista do krótkich nie należy. Ale przestrzeganie przynajmniej połowy z tych zasad, świadczy o tym, że jesteśmy ludźmi kulturalnymi i grzecznymi.